Қолданыстағы еңбек заңнамасына сәйкес қызметкердің жалақысын ұстап қалу сот шешімі бойынша, сондай – ақ Қазақстан Республикасының заңдарында және ҚР Еңбек кодексінде (бұдан әрі-ҚР ЕК) көзделген жағдайларда жүргізіледі.

Қызметкерлерге еңбекақы төлеу жүйесін әзірлеу кезінде жұмыс берушілер, ең алдымен, ҚР ЕК нормаларын басшылыққа алуы тиіс, оған сәйкес жұмыс берушілер қызметкерлердің еңбекақы төлеу саласындағы мемлекеттік кепілдіктерінің сақталуын қамтамасыз етуге міндетті, олар ҚР ЕК 102-бабына сәйкес қызметкердің жалақысынан ұстап қалу мөлшерін шектеуді қамтиды.

Жұмыс беруші әрбір қызметкерге жалақы беру кезінде тапсыруға міндетті жазбаша хабарламада оған тиесілі жалақының құрамдас бөліктері, жүргізілген ұстап қалулардың сомалары мен негіздері, алуға тиесілі соманың мөлшері туралы мәліметтер болуы тиіс. Хабарлама (есеп айырысу парағының) нысанын жұмыс беруші бекітеді.

Қызметкердің жалақысынан ұстап қалу ҚР ЕК және ҚР өзге де заңдарында көзделген жағдайларда ғана жүргізіледі.

ҚР ЕК-нің 115-бабына сәйкес қызметкердің жалақысынан ұстап қалу шарттарының бірі сот шешімі болып табылады.

Сот шешімін орындау тәртібі (оның ішінде қызметкердің жалақысынан ұстап қалуды көздейтін) ҚР АІЖК 241-бабында белгіленген. Соттың шешімі заңда белгіленген тәртіппен ол заңды күшіне енгеннен кейін орындалады.

Сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін атқару парағы жазылады, ол өндіріп алушыға беріледі не оның жазбаша өтініші бойынша сот орындау үшін аумақтылығы бойынша атқарушылық іс жүргізудің тиісті органына жібереді.

Борышкердің жалақысына және табысының өзге де түрлеріне өндіріп алу қолданылған кезде сот орындаушысы осы Заңның талаптарын ескере отырып, қаулы шығарады, онда берілген сомалар толық өндіріп алынғанға дейін ай сайын қандай мөлшерде ұстап қалу жүргізілетінін көрсетеді және аумақтық бөлімнің не жеке сот орындаушысының мөрімен расталған атқарушылық құжаттың көшірмесімен бірге орындау үшін берілген соманы толық өндіріп алғанға дейін борышкер еңбек қатынастарынан тұрады немесе сыйақы алады.

Ұстап қалу мөлшері борышкердің алуға тиесілі жалақысы (табысы) сомасынан есептеледі.

Қызметкердің жалақысынан ұстап қалу тек соттың шешімі бойынша ғана емес, сонымен қатар жұмыс берушінің актісі негізінде қызметкерге жазбаша хабарлай отырып жүргізілуі мүмкін. Жұмыс берушінің актісі жалақыдан ұстап қалуға бұйрық немесе өкім болуы мүмкін:

1) қызметтік іссапарға байланысты беріліп, жұмсалмаған және уақытылы қайтарылмаған соманы өтеу үшін, сондай-ақ іссапарға байланысты шығыстарды растайтын құжаттар ұсынылмаған жағдайда;

2) еңбек шарты мерзімінен бұрын бұзылған жағдайларда жұмыс беруші мен қызметкер арасындағы оқыту шартына сәйкес жұмыс берушінің қызметкерді оқытуға жұмсаған шығындарын өтеу үшін. Шартқа сәйкес қайтару сомасы жұмыстың аяқталмаған мерзіміне барабар тең болуы тиіс;

3) қызметкерге жалақы есебіне берілген жұмыс істемеген авансты өтеу үшін;

4) ақылы еңбек демалысы ауыстырылған немесе қызметкер жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан кері қайтарып алынған жағдайларда. Егер қызметкерді жыл сайынғы ақылы еңбек демалысынан кері қайтарып алу кезінде қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы келісім бойынша демалыстың пайдаланылмаған бөлігін басқа уақытта берудің орнына қызметкерге жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының пайдаланылмаған бөлігінің күндері үшін өтемақы төлемі жүргізіледі; жалақыдан ұстап қалмайды;

5) өзге жағдайларда қызметкердің жазбаша келісімі болған кезде (мысалы, басқа жұмысқа басқа жерге ауыстыруға байланысты берілген жұмсалмаған және уақтылы қайтарылмаған авансты өтеу үшін; арифметикалық әрекеттерде (есептеуге байланысты іс-қимылдарда) жіберілген қателіктер салдарынан қызметкерге артық төленген сомаларды қайтару үшін; арифметикалық іс-әрекеттерде (есептеуге байланысты іс-қимылдарда) жіберілген қателіктер салдарынан қызметкерге артық төленген сомаларды жұмыс істемеген демалыс күндері; жұмысшыны жыл сайынғы ақылы демалыс алған жұмыс жылы аяқталғанға дейін жұмыстан босату кезінде жұмыс істемеген демалыс күндері үшін және т. б.).

Бірнеше атқару парағы бойынша жалақыдан ұстап қалу кезінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында және ҚР Еңбек кодексінде көзделген жағдайларда ай сайынғы ұстап қалу мөлшері қызметкерге тиесілі жалақының елу пайызынан аспауы тиіс.

«Солтүстік Қазақстан облысы әкімдігінің мемлекеттік еңбек инспекциясы басқармасы»
КММ